SU NURAXI

Data di pubblicazione:
15 Aprile 2024
SU NURAXI

Su Nuraxi est unu cumplessu archeológicu nodiu in totu su mundu gràtzias a Giuanni Lilliu, s’Archeólogu chi ddu at iscobertu e chi sa Regione Autònoma de Sardigna at nemonau Sardus Pater in su 2007. In totu sa Sardigna ddoi at prus de 7000 nuraxis ma Su Nuraxi, in su territóriu de Barúmini, aundi si ndi agatant un’àtera trintena, est su mellus esémpiu de “nuraxi cumplessu”, est a narri unu monumentu de Edadi Nuràgica chi tenit prus de una turri.

Su Nuraxi at torrau a biri sa luxi in is annus 1950/60; istudiendi is fràigus, e is materialis chi ndi ant bogau a pillu, is archeólogus ant cumpréndiu ca ddu ant fraigau in tempus istóricus diferentis, ca difatis ant agatau repertus chi andant de su 1500 i.C. a su séculu VII a.C.. Su in prus, est fatu totu de caróngius mannus de basartu, una pedra vulcànica tostada meda chi ndi benit de sa pranedda de sa Giara.

 

In su Brunzu de Mesu (duncas su períodu de su 1500 a su 1300 i.C.) ant fraigau sa turri prus manna (su chi in italianu ddi narant mastio), chi tenit sa cobertura a tholos. Sa tholos est una genia de fràigu chi tenit una forma circulari, fata cun pedras prus mannas in bàsciu e sèmpiri prus piticas pesendi a pitzus, e chi est coberta cun unu tzumbóriu falsu.

A pustis, in su Brunzu Nou (de su 1300 a su 1100 i.C.) totu a ingíuriu de sa turri tzentrali ant fraigau unu muru mannu, cun àteras cuatru turris chi inditant is cuatru puntus cardinalis, chi incapas fiant artas giai 14 metrus. Totu e is cuatru turris teniant duus apostentus, unu asuba de s'àteru, e sa cobertura a tholos; in is aposentus de bàsciu ddoi fiant is ambrosuras, est a narri aberturas finis e artas, cument’e isperraduras, fatas fortzis po iscudi frissas. In s'intrada de sa muralla ddoi fiat sa pratza, chi serbiat po lómpi a is turris e su putzu.

In su matessi tempus ant fraigau fintzas sa primmu bidda (oi perou si ndi podint biri pagus arrastus isceti) e àteras tres turris de sa muralla, a ingíriu de su cumplessu de murus a cuatru turris. Cun custu muru nou ant cuau s'intrada chi ddoi fiat giai, po ndi fai un’àtera prus in artu.

 

In su Brunzu Finali ant fraigau sa prus parti de is domus de sa bidda. Funt domus cun un’aposentu isceti, a forma circulari, cun sa cobertura de linna, cument'e pinnetus.

A unu de custus fràigus ddi ant donau su nómini de Aposentu de is Atóbius po mori de sa mannària sua e poita ca tenit totu a ingíriu de su muru is setzidórgius, e cincu innícius. Is archeólogus in custu aposentu ant agatau ainas sagradas, e ant pentzau ca fiat un logu aundi faiant atóbius de importu políticu e religiosu.

 

A s'acabbu de sa Civiltadi Nuràgica, in s'Edadi de su Ferru (de su séculu IX a su séculu VI i.C.) Su Nuraxi si fiat sderrutu, e acanta de sa muralla ant fraigau una bidda noa, cun fràigus prus modernus, fortzis poita ca sa sociedadi in cussu períodu fiat mudendi. Is fràigus nous fiant diferentis de cussus de forma circulari de su passau: custus puru teniant su muru de foras de cussa forma, ma aintru fiant pratzius in apostentus a forma cuadrada, sèmpiri cun sa cobertura de linna.

Innoi, a  s'aposentu de prus importu ddi ant postu Sa Rotonda. Est un’aposenteddu chi fiat cobertu cun unu tzumbóriu falsu, e aintru ddoi ant agatau unu setzidórgiu, e unu barcili in su tzentru. Is archeólogus pentzant ca fiat unu logu umperau po su cultu de s'àcua.

Fràigus de custa genia ndi ant agatau fintzas in àteras biddas nuràgicas, ma is chi s'agatant in Barúmini funt is prus cumplessus.

In su séculu V i.C. su Pópulu Nuràgicu atóbiat is Púnicus e diaici connoscit una cultura noa: is biddas e is ainas chi sa genti manixàt dónnia dí mudant deunudotu.

De su séculu II a su I i.C. s’aposentamentu de Barúmini ddu abbitant, e ddu torrant a fai de bell’e nou, is Romanus, chi aintru de cancu fràigu ddoi interrant fintzas is mortus insoru.

In Su Nuraxi ddoi bivint finas a su séculu III a.C., ma fatuvatu ddu impitant fintzas in s'Edadi Mesuevali.

 

Po informatzionis e abbisitas: http://www.fondazionebarumini.it/it/

 

***

SA MARMIDDA CHISTIONAT IN SARDU - Progetu finantziau cun su dinai de sa Regione Autònoma de Sardigna cunforma a sa L. 482/99 e a sa L.R. 22/2018.

Ultimo aggiornamento

Lunedi 15 Aprile 2024